Waterstof in de Noord-Hollandse Agri-sector

Even terug naar het begin, Het is 21 november 2019 wanneer programmadirecteur Greenport Jeroen Noot een presentatie geeft aan bollentelers in Julianadorp. “Na afloop bleek dat zij interesse hadden om mee te werken in innovatieve projecten”, vertelt Noot. “Het werd duidelijk dat de vraagstukken rondom energietransitie leven binnen de sector, denk aan netcongestie, lage teruglevertarieven of zelfs alternatieve negatieve stroomprijzen, en alternatieven voor aardgas. Toen bleek dat er plannen waren voor de aanleg van een waterstof backbone in de regio, ontstond het idee om uit de zoeken welke kansen er zijn voor waterstof in een bollenbedrijf.”

H2 in Agri Deal 

“Uit de onderzoeken bleek dat de economische haalbaarheid laag was en de inzet van waterstof in transport en zware machines het meest voor de hand lag als startpunt”, vertelt hij verder. “Het belangrijkste resultaat van deze onderzoeken was dat we gezamenlijk een aanzienlijk aantal ondernemers in beeld kregen die serieus geïnteresseerd waren in waterstof. Daarop sloten New Energy Coalition, Ontwikkelingsbedrijf NHN en Greenport NHN de ‘H2 in Agri Deal’, met als doel om door samenwerking en inzet van de wederzijdse netwerken de toepassing van waterstof in Agri te versnellen. Daarbij was het van belang om de ondernemers ondersteuning te bieden op het gebied van kennis en techniek van waterstofopwek en -toepassingen.”

Vier projecten 

Fast forward naar nu. Het Fieldlab Waterstof in Agri-project loopt sinds 6 juli 2023 en bestaat uit een aantal deelprojecten: Wieringerwerf, Andijk, Zwaagwijk-Oost en Alkmaar. Het eerste project gaat om het testen en demonstreren van waterstof in agrarische werktuigen, het tweede om de opwek en toepassing van waterstof in het agrarische bedrijf, het derde om de toepassing van waterstof voor de verwarming van kassen en tenslotte gaat het laatste deelproject om het realiseren van een Living Lab voor elektrolyse bij een hogeschool. De projecten worden gefinancierd vanuit de EFRO-subsidie, oftewel het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling. Deze subsidie is bedoeld om de economische verschillen tussen regio’s te verkleinen en de regionale concurrentiekracht en werkgelegenheid te stimuleren.

Schaalbaar 

“Er is een duidelijke samenhang tussen de projecten”, legt Broen uit. “Alle relevante partijen uit de waterstofketen zijn vertegenwoordigd; producenten, afnemers, aanbieders en kennisdelers. Bovendien zijn de projecten schaalbaar.” 

Waterstoftrekker 

Het eerste project ‘Waterstof en Landbouwmachines’ speelt zich af bij Loonbedrijf Sturm-Jacobs. Ondernemer Pim Sturm heeft zo’n dertig tractoren en vijftien graafmachines in zijn bezit. Is het mogelijk om de machines op waterstof te laten werken? “Dat blijkt niet zo gemakkelijk omdat er nog geen partijen zijn die zich toeleggen op het maken van tractoren of graafmachines die alleen op waterstof draaien. Bovendien hebben dit soort machines veel last van vibraties door het ruige terrein waar ze op rijden. Dat maakt het vinden van geschikte toepassingen lastiger omdat je voor waterstofbrandstofcellen doorgaans een stabiele werkomgeving nodig hebt. Hierdoor ben je al sneller gelimiteerd tot motoren die waterstof verbranden in plaats van brandstofcellen. En het vraagt om een flinke investering, dus het bedrijfsrisico is groot. Idee is nu om een tractor of een graafmachine om te laten bouwen als prototype. In de toekomst is het de bedoeling dat Sturm-Jacobs de machines uitleent, als onderdeel van het Fieldlab-project, aan collega’s in de omgeving die willen testen of het ook wat voor hen kan zijn.”

Waterstof bunkeren

Als onderdeel van het praktijkproject bij Loonbedrijf Sturm-Jakobs, onderzoek Avia Marees wat de mogelijkheden zijn van het bunkeren, het opslaan in hoge druk-cilinders van waterstof, voor en bij agrarische gebruikers. Beau: “Uit onderzoek blijkt dat er een mismatch is tussen wat Agri-ondernemers momenteel kunnen afnemen in vergelijking met wat beoogd werd in het project. Dat maakt dat het nodig is om de rollen te heroverwegen door de nog beperkte afname. Het idee om waterstof te bunkeren werkt bijvoorbeeld alleen als er ook ondernemers zijn die het willen afnemen. Daarom wordt nu een enquête gedaan in de regio naar de wensen en behoeften van ondernemers.” 

Energiespeeltuin 

Het tweede project ‘Waterstof in energiesystemen’ vindt plaats bij Rainbow Colors, een grote tulpenbroeier die inmiddels van het gas af is. “Het is een soort energiespeeltuin”, lacht Broen. “Ondernemer Bas Karsten beschikt over een eigen WKO-installatie, een batterij van 4,3 MWh opslagcapaciteit en vermogen van 1,5 MW, is volledig van het gas af en heeft een overcapaciteit van 1,7 MW aan zonnepanelen. Hij wil niet-gebruikte zonne-energie omzetten naar groene waterstof, en de restwarmte van de electrolyzer inzetten voor zijn kassen. Waar anderen twijfelen, zet Bas door. Als je zegt dat iets niet kan, motiveert het hem juist om door te gaan. Dat heeft hem tot nu toe al veel succes gebracht. Hij is een koploper en voorbeeld en daarmee een zeer innovatieve en vooruitstrevende partner in het consortium. En het mooie is, hij had gewoon je buurman kunnen zijn.”

Verwarming kassen 

Het derde project draait om het opzetten van een warmtelab en het verkennen van de mogelijkheden van een waterstof aangedreven warmtesysteem door Vertify. Is het mogelijk aardgas te vervangen door waterstof voor de verwarming van kassen? Broen: “Aangezien de beschikbaarheid vanuit de markt van een betaalbare, kleinere electrolyser beperkt bleek, was het voor Vertify uitdagend om binnen het project met waterstof te testen. Vertify onderzoekt nu of het mogelijk is om in agrarisch bedrijf opgewekte waterstof te verkopen. Een student van Inholland heeft hier onderzoek naar gedaan. Op dit moment worden de vervolgstappen bepaald.” 

Living Lab 

De afgelopen tijd onderzocht Inholland wat er nodig is om een Living Lab te realiseren en hoe dat in te richten is. Dit is het vierde praktijkproject. “Ik verwacht dat dit project richting het einde van de looptijd een vlucht gaat nemen.” Naast de praktijkprojecten zijn er ook twee onderzoeks- en onderwijsprojecten. “Wanneer waterstof een duurzaam onderdeel wordt van de oplossing, is er ook personeel nodig dat ermee kan werken. Daarvoor is onderwijs nodig, maar hoe richt je dat in? Vonk en Hogeschool Inholland buigen zich daarover. Ook hebben masterstudenten van de Hanzehogeschool Groningen al actief bijgedragen aan het Fieldlab door energiestudies uit te voeren bij Loonbedrijf Sturm-Jakobs en Rainbow Colors. Vonk en Inholland willen deze ervaring met de Hanzehogeschool uitbouwen en onderzoeken hoe ze elkaar verder kunnen versterken. Daarnaast wordt gekeken hoe het Fieldlab aansluiting kan vinden in waterstofcommunities. 

Partners binnen Fieldlab  

Broen begeleidt en ondersteunt de betrokken partijen bij de praktijkpilots. “Ik geef technische ondersteuning in het kader van kennisdeling en ondersteuning bij business development om met de juiste partijen in contact te komen zodat we van plan naar uitvoering kunnen gaan. Maar het Fieldlab is bovenal een samenwerking. Met het totale consortium zijn we in staat om de projecten in beweging te krijgen. Iedereen draagt daaraan bij, maar als ik namen moet noemen zijn dat Jeroen Noot, Waronne Sint, eerder genoemde Bas Karsten en Pim Sturm, en Ruud Bakker als kartrekker en uitvinder van Next Generation Machinery. De provincie wordt bovendien ook steeds belangrijker vanwege de behoefte aan water. Je moet met een goed waterplan komen aangezien water noodzakelijk is om via elektrolyse waterstof te produceren.”

Gewone mensen 

“Ik vind het mooi dat het verschil bij het Fieldlab gemaakt wordt door gewone mensen en niet door grote bedrijven met hoge budgetten”, besluit Broen. Hij bewondert de relatief kleine ondernemers die betrokken zijn bij het Fieldlab Waterstof in Agri. “Terwijl het bij veel grote partijen in de energietransitie voornamelijk gaat over hoe lastig de business case wel niet is, stappen deze ondernemers ondanks het ondernemersrisico in. Dat doen ze vanwege idealistische en rationele overwegingen. Zoals Pim Sturm het zegt: ‘als ik het mijn kinderen niet uit kan leggen, moet ik het niet doen’. Ik ben ervan overtuigd dat het draagvlak voor de energietransitie vanuit de maatschappij moet komen. Het kán anders, en ook jij en ik kunnen daaraan bijdragen. Dat laten deze lokale ondernemers zien”